گل بازی یکی از طبیعیترین بازیها برای کودکان است و اگر درست هدایت شود، رشد ذهنی، عاطفی و جسمی آنها را حمایت میکند. در این مطلب به زبان ساده به فواید گل بازی برای کودکان، نکات ایمنی، ایدهها و نگرانیهای رایج والدین میپردازیم تا دیدی روشنتر درباره این نوع بازی داشته باشید.
فواید گل بازی برای رشد کودک
گلبازی با خاك رس یا گل سفال، فرصتی عالی برای تجربه حسی و لمس بافتی تازه در اختیار کودک قرار میدهد و او را با دنیای ماده و شکل آشنا میکند. مهمترین فواید گل بازی برای کودکان به شرح زیر است:
1. تقویت مهارتهای حرکتی ظریف و درشت
وقتی کودک گل را با دست فشار میدهد، رول میکند، میفشارد و از آن کاردستی ساده میسازد، عضلات ظریف انگشتان و مچ فعال میشوند. این تمرینها آمادهسازی خوبی برای مهارتهایی مانند نوشتن، بستن دکمه و استفاده از قیچی است.
از طرفی حرکت دادن توده گل، خم شدن روی میز، جابهجا کردن وسایل و حتی ایستادن و کار کردن روی میز سفالی، عضلات بزرگتر بدن را نیز درگیر میکند و هماهنگی چشم و دست را تقویت میکند. بازی با گل رس برای کودکان، کنترل بهتر بدن . افزایش اعتمادبهنفس را به همراه دارد.
2. افزایش خلاقیت و تخیل در کودکان
گلبازی رسانهای باز و آزاد است؛ یعنی کودک هر شکل و ایدهای را که در ذهن دارد، میتواند روی گل پیاده کند. ساخت حیوانات، آدمکها، خانهها و هر مجسمه ساده، تخیل را فعال نگه میدارد و به او اجازه میدهد داستانهای ذهنی خود را عینی کند.
وقتی کودک تجربه گل سفالگري یا ساختن شکلهای سفالی کوچک را دارد، مفهوم «ایده در ذهن» و «شکل در دنیای واقعی» را بهتر درک میکند. این تجربه برای رشد مهارتهای هنری و حتی حل مسئله در آینده بسیار ارزشمند است، زیرا کودک با آزمون و خطا درک میکند چه کارهایی نتیجه بهتری دارد.
3. تاثیر گل بازی بر رشد شناختی
کار با گل، تمرینی برای برنامهریزی، توجه و تمرکز است. کودک تصمیم میگیرد چه چیزی بسازد، چه مقدار خاك رس بردارد، از کجا شروع کند و چگونه کار خود را کامل کند. این زنجیره تصمیمها، مهارتهای شناختی را تقویت میکند و به او کمک میکند کار ناتمام را رها نکند. در آموزش گل بازی برای کودکان میتوان مفاهیمی مانند اندازه، شکل، بلند و کوتاه، پهن و باریک را مطرح کرد.
4. کاهش استرس و ایجاد آرامش در کودکان
لمس گل خنک و نرم، فشردن و ورز دادن آن تاثیر آرامبخش دارد. به تخلیه احساسات کمک بسزایی میکند. بسیاری از کودکان در زمان خشم یا بیقراری، هنگام گلبازی آرامتر میشوند و تمرکز بهتری پیدا میکنند. حرکتهای ریتمیک دست هنگام خاك بازی و شکل دادن به گل، شبیه نوعی مدیتیشن کودکانه است. بازی با گل مانند یک استراحت ذهنی عمل میکند و کیفیت خواب و خلق روزانه را بهتر میکند.
گلبازی برای چه سنی مناسب است؟
والدین معمولا درباره سن شروع گل بازی و نوع گل مناسب سوال دارند. پاسخ این موضوع به سطح رشد، نظارت بزرگسال و نحوه استفاده از گل بازی در محیط خانه یا مهد بستگی دارد.
حداقل سن مناسب برای گلبازی
در حالت معمول، استفاده از خمیر بازی ایمن از حدود دو سالگی پیشنهاد میشود. کودک در این سن درک بیشتری از «نخوردن» مواد دارد. برای خاك رس و گل طبیعی بهتر است ابتدا با حجم کم و زمان کوتاه شروع شود تا واکنش کودک و حساسیتهای احتمالی سنجیده شود.
در سنین بالاتر از سه سال، آموزش گل بازی برای کودکان ساختارمندتر میشود و میتوان پروژههای کوچک مانند ساخت حیوانات یا ظرفهای ساده را به او پیشنهاد داد. در این سن، کودک بهتر دستورالعمل را دنبال میکند و مفهوم نوبت، صبر و نظم در کار گروهی را بیشتر میپذیرد.
نکات ایمنی برای کودکان زیر ۳ سال
برای کودکان زیر سه سال، خطر بلعیدن گل یا بردن دست آلوده به دهان و چشم، جدیتر است. درصورتیکه والدین تصمیم میگیرند با این گروه سنی گلبازی کنند، لازم است مدت زمان بازی کوتاه و زیر نظارت بسیار نزدیک باشد و از مواد غیرشیمیایی استفاده کنند.
چرا گلبازی برای کودکان ضروری است؟
متخصصان رشد کودک و روانشناسان بازی، فواید گل بازی برای کودکان را در چند لایه مهم خلاصه میکنند. برخی از این فواید عبارتاند از:
تاثیر گلبازی بر اعتمادبهنفس
وقتی کودک توده بیشکل گل را تبدیل به یک کاردستی هرچند ساده میکند، احساس ارزشمندی و توانمندی در او افزایش پیدا میکند. او تجربه «شروع»، «ادامه» و «پایان» یک کار را در مدت زمان مشخص لمس میکند و نتیجه کار خود را پیش رویش میبیند.
نقش گلبازی در تقویت حل مسئله
در جریان شکل دادن به گل، کودک با چالشهای کوچک روبهرو میشود؛ مثلا مجسمه میافتد، پاهای آدمک نازک است و میشکند، یا ظرف سفالی کج میشود. او ناچار است راهحل پیدا کند، دوباره امتحان کند، شکل را تغییر دهد یا از کسی کمک بگیرد.
ایدههای جذاب برای گلبازی کودکان
برای جذابتر شدن تجربه گلبازی، بهتر است چند ایده ساده و قابل اجرا در خانه یا مهد در نظر گرفته شود. این ایدهها کمک میکنند کودک انگیزه بیشتری برای ادامه بازی داشته باشد. برخی از ایدههای ساده عبارتاند از:
ساخت حیوانات، اشکال و آدمکها
یکی از سادهترین فعالیتها ساخت حیوانات مورد علاقه کودک با خاك رس یا گل سفال است؛ مثلا مار، حلزون، ماهی یا پرنده. میتوان به تدریج ساخت آدمکها، خانهها و درختها را اضافه کرد تا کودک مفهوم اجزای بدن، نسبتها و فضای سهبعدی را بهتر درک کند. بعد از خشک شدن کارها، امکان رنگآمیزی با گواش یا ماژیک فراهم است و همین موضوع جذابیت کاردستی را بیشتر میکند.
بازیهای آموزشی با گل
گلبازی بستر خوبی برای تمرین مفاهیم آموزشی ساده است. میتوان همراه کودک عددها یا حروف را با گل رولشده ساخت، شکل حروف اسم او را درست کرد یا با کمک قالبهای کوچک، شکلهای هندسی گوناگون فراهم کرد.
آیا گلبازی برای کودکان ضرر دارد؟
بخشی از پرسشها درباره فوايد گل مربوط به نگرانی از آلودگی، حساسیتها و خطر بلعیدن است. رایجترین خطرات احتمالی گل بازی به شرح زیر است:
مشکلات احتمالی آلرژی یا حساسیت پوستی
در بعضی کودکان، تماس طولانی با خاك رس یا برخی انواع گل سفال، ممکن است خارش خفیف، قرمزی یا خشکی پوست ایجاد کند. بهتر است در شروع کار، زمان بازی کوتاه و سطح پوست بعد از شستوشو بررسی شود تا هر واکنش غیرعادی زود تشخیص داده شود. البته میتوان از دستکش نازک نیز استفاده کرد.
خطر بلعیدن گل توسط کودکان
نظارت مداوم بزرگسال حین بازی الزامی است و نباید کودک زیر 3 سال با گل تنها رها شود. اگر احتمال میدهید کودک هنوز عادت دارد اشیا را در دهان بگذارد، بهتر است حجم گل کم باشد و مدت بازی کوتاه نگه داشته شود تا کنترل وضعیت آسانتر شود.
نکات ایمنی مهم هنگام گلبازی
رعایت چند نکته ساده، تجربه گلبازی را برای همه اعضای خانواده آرامتر و امنتر میکند. این نکات عبارتاند از:
- برای بازی در خانه از خاك رس تمیز و الکشده یا گل سفال آماده استفاده کنید؛
- محصولات مخصوص کودک را انتخاب کنید که استاندارد بوده و فاقد افزودنیهای مضر باشند؛
- برای کودکان زیر سه سال یا شروع آشنایی با این فعالیت، خمیر بازی ایمن گزینه بهتری است؛
- برچسب محصولات را بخوانید و از ترکیبات، استاندارد بودن و عدم وجود مواد شیمیایی ناشناخته اطمینان حاصل کنید؛
- از گلهای صنعتی بدون منشأ مشخص یا ترکیبات نامعلوم استفاده نکنید؛
- محل مشخصی برای بازی تعیین کنید و میز را با سفره یکبارمصرف یا پلاستیک بپوشانید؛
- حضور نزدیک بزرگسال حین گل بازی کودکان مهدکودک یا خانه ضروری است و نباید کودک را تنها رها کنید؛
- قبل و بعد از بازی، دستها، زیر ناخنها و صورت کودک را کاملاً بشویید؛
- به حالت کودک توجه کنید و نشانههای خستگی، بیحوصلگی، خارش یا ناراحتی را جدی بگیرید؛
- زمان بازی را برای کودکان زیر سه سال کوتاه نگه دارید و با افزایش سن آن را بیشتر کنید؛
- و پس از پایان بازی، محیط را مرتب کنید و گل و ابزار را جمع کنید تا مسئولیتپذیری کودک تقویت شود.
چه نوع گلی برای بازی کودکان مناسب است؟
برای بازی در خانه، خاك رس تمیز و الکشده، گل سفال آماده یا خمیرهای نزدیک به جنس گل سفال گزینههای مناسبی هستند. استفاده از مواد صنعتی ناشناخته یا گلهایی که ترکیبات شیمیایی نامشخص دارند توصیه نمیشود.
بعضی والدین ترجیح میدهند از خمیر بازی استفاده کنند و بعد کمکم کودک را با گل طبیعی آشنا کنند. در هر صورت، مطالعه برچسب محصول و اطمینان از استاندارد بودن آن، امنیت بیشتری ایجاد میکند.
سوالات متداول
گلبازی بهتر است یا خمیربازی؟
هر دو برای رشد کودک مفید هستند؛ خمیر بازی تمیزتر است و برای شروع در سنین پایین مناسب است، گلبازی هم تماس با طبیعت و ساخت کارهای سفالی ماندگار را ممکن میکند.
آیا گلبازی برای کودکان بیشفعال مفید است؟
برای بعضی کودکان بیشفعال، لمس و ورز دادن گل تمرکز و آرامش بیشتری ایجاد میکند، البته زمان بازی و نوع فعالیت لازم است با انرژی و خلق کودک هماهنگ باشد.
آیا گل طبیعی برای کودک بیخطر است؟
اگر گل از محل مطمئن و بدون زباله و مواد تیز تهیه شود و نکات بهداشتی و شستوشوی دستها رعایت شود، برای بازیهای کوتاهمدت انتخاب مناسبی برای کودک است.
